وبسایت مرکز مطالعات علمی و تخصصی مدیریت شهری
خبرگزاری فارس
خبرگزاری همشهری آنلاین
با پیشرفت تکنولوژی بازیافت صنعتی زباله‌ها به مهم‌ترین چالش زیست محیطی و انسانی روزگار ما تبدیل شده که کشورهای مختلف رویه‌های متفاوتی را برای آن در پیش گرفته‌اند.
معمولا کشورهای صنعتی دارای بالاترین نرخ در تولید زباله هستند چرا که تولید و مصرف کالا در این کشورها بالاست؛ اما نکته اساسی که از شاخصه های توسعه نیز هست در صد بازیافت وفرهنگ مدیریت زباله است.
60 درصد زباله‌های خانگی بریتانیا قابل بازیافت یا تغییر کاربری است اما در انگلیس تنها 17.7 درصد زباله‌ها بازیافت می‌شوند و 78 درصد آن دفن می‌شوند. این در شرایطی است که روزانه بیش از 5.3 میلیون تن زباله در جهان تولید می‌شود که ایرانی‌ها با میانگین سرانه روزانه 700 گرم، ۴۰هزار تن زباله در روز تولید می‌کنند.
این در حالی است که آلمانیها روزانه ۹۰هزار تن تولیدزباله دارند، که در نگاه نخست فاجعه بار به‌نظر می‌رسد. اما در کشورهای توسعه یافته‌ای همچون آلمان ۸۰درصد از زباله‌ها بازیافت می‌شود، در حالی که در ایران کمتر از 5 درصد زباله به چرخه استفاده باز می‌گردد و فاجعه درست از همین‌جا آغاز می‌شود؛ زمانی که با کوهی از زباله روبه‌روییم و نمی‌دانیم چه کنیم، در حالی‌که به‌طور متوسط کشورهای در حال توسعه، 5 درصد سرانه تولید ناخالص ملی خود را برای خدمات مدیریت ضایعات شهری هزینه می‌کنند.
ژاپن 5 درصد از بودجه شهرداری را به این امر اختصاص می‌دهد. در مالزی 70 درصد، در هند 86 درصد و در اندونزی 90 درصد هزینه مدیریت مواد زائد جامد شهری صرف جمع آوری ضایعات می‌شود. از سوی دیگر در کشورهای توسعه یافته خدمات جمع‌آوری محصولات قابل بازیافت بسیار بالاست و تاسیسات فراوری و بازیافت، بسیار پیشرفته و بازار محصولات بازیافتی، بسیار گسترده است. در همین حال روش‌های عملی شده برای کاهش آسیبی که زباله‌ها به سلامت و محیط وارد می‌کنند کاملاً شناخته شده هستند. در این میان اتحادیه اروپا همواره روی 4 اصل کاهش مواد اولیه، استفاده دوباره از تولیدات، بازیافت و احیای انرژی تاکید می‌کند.
- سوئد
- سوئیس
- آمریکا
- دانمارک
- آلمان
- یونان
- ایتالیا
- سنگال
- چین
- تایوان
سوئد به منظور بازیافت زباله و بازیابی انرژی از کشورهای همسایه زباله وارد می کند.در حالی که زباله از سال ها پیش به یکی از مشکلات کشورهای صنعتی تبدیل شده ، سوئد بعلت کمبود تولید زباله مجبور به وارد کردن آن از کشورهای همسایه است. در سوئد تنها یک درصد زباله های خانگی قابل بازیافت نیست در حالی که این رقم در کشورهای اروپایی به سی و هشت درصد می رسد. در سوئد سی و شش درصد زباله ها بازیافت ، چهارده درصد تبدیل به کود و چهل و نه درصد سوزانده می شوند در حالی که متوسط بازیافت زباله در اروپا بیست و دو درصد است.سوئد با استفاده از دستگاههای بسیار پیشرفته سوزاندن زباله بیست درصد از برق مورد نیاز دستگاههای گرمازای کشور و نیز ذخیره برق برای دویست و پنجاه هزار خانوار از چهار میلیون و ششصد هزار خانوار را تامین می کند.مشکل کنونی سوئد ظرفیت بالای دستگاههای سوزاننده زباله است که بیش از میزان تولید زباله داخلی (دو میلیون تن در سال) است.استکهلم برای رونق این صنعت و پیشگیری از زیاندهی آن به تازگی شروع به واردات زباله از کشورهای اروپایی کرده است.بر این اساس سوئد سالانه هشتصد هزار تن زباله از نروژ وارد می کند.مشاور آژانس سوئدی حفاظت محیط زیست می گوید : استفاده از انرژی حاصل از زباله در جهانی که بهای انرژی رو به افزایش است اهمیت بسیاری دارد در حالی که ما ممکن است با کمبود سوخت مواجه شویم.سوئد همچنین برای کنترل گازهای آلاینده کارخانجات بازیافت زباله قوانینی جدی در دستور کار قرار داده است
سوئیس تجهیزات بازیافت زباله خود را به درستی مورد تمجید قرار می‌دهد. شیشه و کاغذ نمونه‌ای از زباله‌هایی هستند که به طور متوسط در سوئیس دور انداخته نمی شوند. در اکثر سوپرمارکتها سطل‌های مجزایی برای بطری‌هایی با شیشه سبز و قهوه‌ای وجود دارد. هر شهر این کشور به طور ماهانه به جمع آوری رایگان زباله‌های کاغذی می‌پردازد که تنها شامل روزنامه‌های قدیمی نمی‌شود و اکثر مردم همه اشیاء ساخته شد از مقوای نازک یا کاغذ را از پاکت غلات تا قبض‌های تلفن قدیمی را مورد بازیافت قرار می‌دهند. در مورد زباله‌های سبز هر دو هفته یک بار همه‌ی گیاهان و روییدنیهای مربوط به باغچه یا باغ که دیگر مورد استفاده نبوده بیرون گذاشته شده و جمع آوری می‌شود. آلومینیوم و حلبی به مخازن محلی منتقل شده باطریها به سوپرمارکتها بازگردانده می‌شوند و روغن‌های قدیمی یا سایر مواد شیمیایی در نقاط ویژه‌ای نگهداری می‌شود. بطری‌های پلاستیکی رایج‌ترین محفظه نوشیدنیها در سوئیس هستند که 80 درصد آنها بازیافت می‌شوند که بسیار بیشتر از میانگین اروپا با 20 تا 40 درصد است. اما حفظ محیط زیست تنها عامل ایجاد چرخه بازیافت در سوئیس نیست و برای این کار انگیزه مالی زیادی نیز وجود دارد. بازیافت رایگان است اما در اکثر نقاط سوئیس دور انداختن زباله هزینه دارد و هر کیسه زباله داری برچسبی است که هر برچسب دست کم یک یورو هزینه دارد.
در آمریکا تلاشها برای کاهش زباله‌های خانگی و تجاری تحت نظر آژانس محافظت از محیط زیست آمریکا (EPA) انجام می‌شود. امروزه آمریکا 28 درصد زباله‌های خود را بازیافت می‌کند که این میزان در 15 سال گذشته تقریباً 2 برابر شده است. بازیافت انواع خاصی از زباله‌ها در این کشور افزایش بیشتری داشته است: 42 درصد کاغذها، 40درصد بطری‌های پلاستیکی نوشابه‌های غیرالکلی، 55 درصد قوطی‌های آلومینیومی نوشیدنیها، 57 درصد بسته بندی‌های استیل و 52 درصد سایر اشیا هم بازیافت می‌شوند. 20 سال پیش تنها یک برنامه جاده‌ای زباله در آمریکا وجود داشت. این میزان در سال 1998 به 9000 برنامه جاده‌ای و 12 هزار مرکز بازیافت زباله رسید. در سال 1999 بازیافت و تغییر کاربری زباله‌ها مانع ورود 64 تن زباله به محل دفن یا مراکز سوزاندن زباله‌ها شد. میزان بازیافت زباله‌ها در ایالات مختلف آمریکا متفاوت است. در آلاسکا، وایومینگ و مونتانا کمتر از 9 درصد زباله‌ها بازیافت می‌شود در حالی که در نیویورک، ویرجینیا و 5 ایالات دیگر میزان بازیافت بیش از 40 درصد است.
اما امريكا هنوز نتوانسته و يا نخواسته است براي زباله هاي اتمي خود اماكن ذخيره سازي مناسب دائمي در داخل خاك خود بسازد. بعد از حادثه به وجود آمده در نيروگاه اتمي فوكوشيماي ژاپن و آلودگي حاصل از آن، موضوع زباله هاي اتمي در كشورهاي داراي فناوري هاي مربوطه به خصوص در آمريكا مورد توجه قرار گرفته است. آمريكا 30 سال است كه تلاش مي كند براي زباله هاي اتمي خود پايگاه هاي ذخيره سازي مطمئني بسازد ولي هنوز موفق نشده و با مخالفت مردم خود مواجه بوده و نيروگاه هاي اتمي زباله هاي خود را در حومه خود نگه مي دارند. مقدار بسيار بيشتري از مقادير اعلام شده نيز به صورت قاچاق و از مسيرهاي غير قانوني از اين كشور خارج مي شود كه تا 50 درصد مقادير اعلام شده نيز برآورد مي شود. آمريكا همچنين تا هشتاد درصد زباله هايي كه به آنها اقلام دست دوم الكترونيكي نام داده است را نيز از محدوده سرزميني خود خارج مي كند.
در دانمارک این امر تحت تأثیر فلسفه یکی از سبزترین کشورهای دنیا قرار دارد. هم اکنن چند دهه است سیاست زیست محیطی دانمارک به زباله به عنوان یک منبع می‌نگرد. در سال 2003 به طور میانگین هر دانمارکی 559 کیلوگرم زباله داشته است که از پلاستیک و کاغذ تا بطری و باطری متفاوت بوده است. حدود 10هزار دانمارکی در تجارت جمع آوری زباله فعالیت می‌کنند که حدود 1/0 درصد کل جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهد. تلاش سخت برای دستیابی به دانمارکی سبزتر باعث شده که این کشور به رکوردی جالب دست یابد. آمار دولتی نشان می‌دهد در سال 2003، 31 درصد زباله‌های خانگی بازیافت شده و 62 درصد سوزانده شده است. 6درصد باقیمانده نیز در زمین دفن شده است. اگرچه میزان کل زباله‌های دانمارک به اندازه‌ای نیست تا این کشور به ایجاد مراکز بازیافت زباله بپردازد اما به ویژه زباله‌های پلاستیکی، زباله محصولات الکترونیکی باطریها و فلزات برای بازیافت به خارج این کشور فرستاده می‌شوند. دولت همچنین در حال ترغیب صنایع به تولید محصولاتی است که زباله‌های کمتری را از خود به جای می‌گذارند تا میزان تولید زباله کشورش را محدود کند.
آلمانها خود را قهرمان محیط زیست جهان می‌دانند. البته شکی نیست که این بحث برای آنها بسیار مهم است. جداسازی زباله‌های خانگی امری بسیار مهم برای مردم آلمان است. در هر آپارتمان معمولاً 5 سطل برای 5 نوع زباله وجود دارد که با رنگ‌های جداگانه مشخص شده‌اند. زرد برای بسته بندیها (مانند کارتون‌های قدیمی شیر)، آبی برای کاغذ و مقوای نازک، سطل‌های ویژه شیشه در سه قسمت شیشه های روشن، قهوه‌ای و سبز و یک سطل برای مواد غذایی و گیاهی و سرانجام یک سطل سیاه برای سایر زباله‌ها که مناسب برای افرادی هم هست که حوصله جداسازی زباله‌ها را ندارند. از لحاظ تئوری و قانونی همه آلمانیها ملزم به رساندن زباله‌های خاص مانند باطری و مواد شیمیایی به مراکز بازیافت هستند واگر کسی این کار را نکند مرتکب جرمی اداری شده که البته در عمل به ندرت در این مورد پیگیرد قانونی رخ می‌دهد. بر اساس نظرسنجیها حدود 90درصد آلمانیها باعلاقه شخصی به جداسازی زباله‌ها می‌پردازند.
بر اساس آمار جامعه بازیافت زیست محیطی یونان این کشور هرساله با تولید زباله‌ای برابر یک میلیارد بطری پلاستیکی آب، 1 میلیارد بطری نوشیدنی‌های غیرالکلی و یک میلیارد محفظه پلاستیکی شوینده‌ها روبه‌روست. حدود یک پنجم زباله‌های تولید شده این کشور پلاستیک است که تنها یک درصد آن بازیافت می‌شود. به گفته مقامات این سازمان یونان در بحث بازیافت زباله حدود 15 سال عقب تر از سایر کشورهای اتحادیه است. سیستم جداسازی زباله برای یونانیها مهم نبوده و دولت سعی دارد تا سال آینده خود را به استانداردهای اروپایی برساند.
در نتیجه این روند آتن پایتخت این کشور در حال حاضر با بحران مدیریت زباله به دلیل نبود روش های جایگزین روبه روست. این درحالی است که آتن بزرگترین مرکز بازیافت زباله در اروپا را در کنار محل دفن زباله‌های این شهر داراست که ساخت آن 75 میلیون یورو هزینه برده است اما به همان شکل رها شده و فعالیتی ندارد.
قوانین زباله در ایتالیا از منطقه‌ای به منطقه دیگر بسیار متفاوت است. در همین ماه قوانین زباله در رم سخت‌تر شده و بر اساس آن افرادی که تا فاصله 500 متری خانه خود دارای سطل بازیافت هستند و زباله‌های خود را جدا نکنند تا 619 یورو جریمه خواهند شد. ساکنان رم معتقدند که معمولاً یافتن سطل زباله در این شهر سخت بوده و در صورت یافتن هم اغلب پر هستند. شورای شهر رم اخیراً خواستار ایجاد سطل‌های زباله جدید با رنگ‌های مختلف برای جداسازی زباله‌ها شده است. سال گذشته کمیسیون اروپا اعلام کرد که قصد دارد با ایتالیا به خاطر 28 مورد نقض قواعد زیست محیطی اتحادیه اروپا برخورد کند.
بازیافت زباله در سنگال به صورت صنعتی انجام نمی‌شود اما بخشی از زندگی روزانه مردم سنگال است. در این کشور همه چیز بازیافت می‌شود. از کیسه‌های پلاستیکی تا کتاب تمرین مدارس، قوطی‌های غذا، بطری آب معدنی و حتی پوست میوه. گفته می‌شود پوست میوه برای استفاده در صنعت عطرهای ارزان جمع آوری می‌شود. قوطی های رب گوجه به لیوان آب مردم مناطق روستایی تبدیل شده و در خیابانها نیز مورد استفاده متکدیان قرار می‌گیرد. از روزنامه‌ها و اسناد اداری قدیمی برای پیچیدن نان، میوه و بادام استفاده می‌شود. از کیسه های پلاستیکی برای ساخت کفش استفاده شده و عده‌ای از مردم با هوش این کشور به جمع آوری زباله‌های فلزی برای ارسال آنها به کارخانه‌های اروپایی می‌پردازند. شرکت زباله‌های "آلسیون" سوئیس قراردادی را به ارزش 9 میلیون دلار با دولت سنگال منعقد کرده تا زباله‌های داکار پایتخت این کشور را جمع آوری کند.
بزرگترين وارد كننده زباله در جهان براي بازيافت آن است . باتوجه به اين كه جمعيت چين بيش از يك ميليارد نفر است طبيعي است كه در اين كشور روزانه زباله زيادي توليد شود. با اين اوصاف، بازيافت زباله در چين ضرورتي اجتناب ناپذير است. فقط در شهر پكن ، پايتخت چين، هفده ميليون نفر زندگي مي كنند و آنها روزانه كوه عظيمي از زباله توليد مي كنند. يكصد هزار نفر در بخش بازيافت زباله شهر پكن فعال هستند. نكته جالب اين است كه در كارخانه هاي بزرگ بازيافت زباله در پكن ، فقط زباله هاي خود چيني ها بازيافت نمي شود. زباله ها از ديگر كشورهاي جهان نيز به چين انتقال داده مي شود تا بازيافت شود. در واقع، چين بزرگترين وارد كننده زباله در جهان براي بازيافت كردن ان است. بخشي از زباله هايي كه در امريكا دور ريخته مي شود از چين سر در مي اورد. اين زباله ها پس از بازيافت در قالب كالاهاي جديدي به كشورهاي غربي فروخته مي شود.
در کشور تایوان که تایوان با بازیافت بطری ها ی پلاستیکی روح تازه ای به این ضایعات بخشید است و از آن ها محصولات مختلفی نظیر پوشاک، گلدان، موی مصنوعی و زیب لباس و آجرهای ساختمان تولید می کند. اداره حفاظت از محیط زیست تایوان از یک دهه ی پیش و با افزایش نگرانی های زیست محیطی اقدام به بازیافت پلاستیک کرد و امروز شاهد بازیافت حدود 73 درصدی در این کشور است. تایوان افتخار این را داشت که پارچه های سازگار با محیط زیست تولید کند و آن را در اختیار شرکت های داخلی قرار دهد تا آن ها هم از این پارچه ها لباس های فوتبال تولید کنند.
به گزارش موسسه تحقیقات نساجی تایوان هرکدام از این لباس ها از 8 بطری پلاستیکی ذوب شده و تبدیل شده به پلی استر تولید شده اند و وزنشان هم 13 درصد از وزن لباس های معمولی کمتر است. همچنین می توانند عرق را با سرعت بیشتری جذب و پراکنده کنند.
