سرب فلزی است براق، انعطاف‌پذیر، بسیار نرم. هنگامیکه تازه تراشیده شده سفید مایل به آبی است اما در معرض هوا به رنگ خاکستری تیره تبدیل می‌شود. از خاصیت رسانای الکتریکی پایینی برخوردار میباشد. این فلز حقیقی به شدت در برابر پوسیدگی مقاومت می‌کند و به همین علت از آن برای نگهداری مایعات فرسایشگر (مثل اسید سولفوریک) استفاده می‌شود.
کاربرد
کاربردهای اولیه سرب عبارتند از: سازه‌های ساختمانی، رنگدانه‌های مورد استفاده در لعاب سرامیک و لوله‌های انتقال آب، کاخ‌ها و وسایل تزئینی آنها، سقفها، لوله‌ها و پنجره‌هایشان دارای مقادیر قابل توجهی سرب هستند. این فلز (در حالت عنصری) پس از آهن، آلومینیم، مس و روی بیشترین کاربرد را دارد. موارد استفاده معمولی سرب به شرح زیر است: در باتری‌های اسید سرب، در اجزای الکترونیکی، روکش کابل، مهمات، در شیشه CTRها، سرامیک، شیشه‌های سربدار، لوله‌های سربی (استفاده از اتصالات سربی در لوله‌های آب آشامیدنی در دهه ۹۰ در آمریکا غیرقانونی شد و امروزه کاربرد آنچنانی ندارند)، در رنگ‌ها (از سال ۱۹۷۸ در آمریکا و به تدریج از دهه ۶۰ تا دهه ۸۰ در انگلستان ممنوع شد اگرچه رنگ سطوح قدیمی می‌توانست تا ۵۰٪ وزن از سرب باشد)، آلیاژها، پیوتر، اتصالات و مواد پرکننده . همچنین در بام‌ها به‌عنوان درزگیر برای محافظت اتصالات در برابر باران مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بنزین به‌صورت تترا اتیل و تترا متیل سرب برای کاهش صدای موتور کاربرد داشت. البته فروش بنزین سربدار اخیرا در آمریکا و اروپا ممنوع شد.
عوارض
سرب فلز سمی است که به پیوندهای عصبی آسیب رسانده (بخصوص در بچه‌ها) و موجب بیماری‌های خونی و مغزی می‌شود. میزان حداقل ۵ میکروگرم سرب در هر دسی لیتر خون کودکان سبب اثرات سوء بر بهره هوشی خواهد شد و این اثرات با افزایش تماس با سرب و افزایش غلظت خونی سرب، افزایش خواهد یافت. تماس با سرب در کودکان می‌تواند منجر به اختلال تمرکز و پرخاشگری شود. علائم مسمومیت با سرب دل درد و قولنج شدید شکمی، یبوست، درد مفاصل زانوها، مچ و آرنج، کمر، شانه، سردرد، خستگی، بی قراری و بی اشتهایی. در منازل قدیمی که چهل سال یا بیشتر از ساخت آن می‌گذرد، رنگ‌های استفاده شده و پوسته شده در دیوارها و چارچوب‌ها و لوله‌های آب، اصلی‌ترین منبع مسمومیت با سرب میباشد. کودکان زیر ۵ سال و زنان باردار دو گروه اصلی در معرض خطر در اثر تماس با سرب هستند. از سوختن هر لیتر بنزین سرب دار ۰٫۳۲ گرم سرب وارد هوا می‌شود، که ۱۰٪ آن روی سطح خیابان‌ها ریخته می‌شود و به‌طور متوسط یک اتومبیل در حدود ۱ کیلوگرم در سال از خود سرب خارج می‌کند. غلظت سرب در خون ساکنین شهرها بیشتر از حاشیه شهرها و بیشتر از روستاها است. به منظور سنجش سرب در خون افراد شاغل در صنعت که با سرب تماس دارند، آزمایش خون باید به‌طور مرتب انجام شود.
ضایعات سرب
قراضه سرب شامل دو دسته کلی قراضه جدید و قدیمی می‌شود. باتری‌های سرب – اسید ، کابل‌های سربی ، لوله‌ها و صفحات سربی بخش عمده قراضه‌های قدیمی را تشکیل می‌دهند. سایر کاربردهای سرب مانند مواد شیمیایی، رنگ دانه و مهمات سازی بسیار پراکنده بوده و یا مشابه کاربرد آن در لحیم کاری نسبت به سایر کاربردهای این فلز سهم کمتری دارند. معمولاً قراضه سرب شامل مواردی از جمله باطله‌های اسیدی استفاده شده، ضایعات سرب نرم، مخلوط ضایعات سرب نرم و سخت، کابل‌های مسی با پوشش سرب و وزنه‌های سربی است. فناوری‌های مورد استفاده و ظرفیت صنایع بازیافت بستگی به شکل قراضه و باطله بودن آن دارد. امروزه عمده مصرف سرب به بخش باتری‌سازی و به ویژه باتری‌های راه اندازی ـ روشنایی ـ احتراق مورد استفاده در خودرو اختصاص یافته که عمر نسبتاً کوتاه و قابل پیش‌بینی (به طور میانگین ۵-۲ سال) دارند. علاوه بر این سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت این قراضه‌ها توسعه یافته هستند. به طوری که امروزه قراضه باتری در اغلب کشورها بیش از ۸۰-۷۰ درصد از کل قراضه‌های قدیمی را در بر می‌گیرد.
ضایعات سرب را چگونه تشخیص دهیم ؟
سرب عنصری سنگین، سمی و چکش خوار است که دارای رنگ خاکستری کدری میباشد. هنگامیکه تازه تراشیده شده سفید مایل به آبی است اما در معرض هوا به رنگ خاکستری تیره تبدیل می‌شود. پس برای تشخیص آن خراشی میدیهیم اگر سفید مایل به آبی بود سرب است و همچنین وزن سنگین سرب مشخصه آن میباشد .
بازیافت
بازیافت سرب در مقایسه با سایر فلزات غیرآهنی توسعه نسبتاً بیشتری یافته است. علت این موضوع به بازده سیستم‌های جمع‌آوری قراضه در بسیاری از کشورها و اعمال فشار سازمان‌های زیست محیطی برمی‌گردد. علل دیگر نیز با ویژگی‌های فنی خاص سرب و الگوهای تقاضا مرتبط است. به عنوان مثال در بازیافت قراضه (مانند خمیر باتری) مقدار تصاعد SO2 و دورریز سرباره کمتر است. بر همین اساس بازیافت سرب نسبت به واحدهای تولید سرب از منابع اولیه معدنی گسترش بیشتری یافته است. به طور کلی شباهت زیادی بین فناوری‌های فرآوری اولیه و ثانویه سرب وجود دارد. فرایند ثانویه تولید سرب شامل سه مرحله کلی است. مرحله اول آماده سازی پسماند یا قراضه است که شامل شکستن و اوراق کردن باتری می‌شود. مرحله بعد ذوب در کوره مشی یا کوره تشعشعی (ثابت یا گردان) است که منجر به تولید شمش سرب می‌شود. در فناوری‌های جدیدتر مانند فرآیند ایساسملت دو مرحله اول طی یک مرحله انجام می‌شود. مرحله سوم تصفیه به روش پیرومتالورژی است. این بخش شامل مجموعه‌ای از پاتیل‌های تصفیه است که با افزودن عوامل مختلف به آنها به طور انتخابی عیار شمش‌ها افزایش می‌یابد. در پایان این مرحله سرب نرم (خالص) یا آلیاژی تولید می‌شود. البته امروزه اغلب واحدها از روش‌های هیدرومتالورژی و استخراج الکتریکی بهره می‌گیرند تا جدایش مستقیم فلزات امکان پذیر باشد. شایان ذکر است که مصرف انرژی در بازیافت سرب نسبت به استخراج سرب از کانه آن بسیار کمتر است. این موضوع در کنار مصرف کمتر سوخت‌های فسیلی و در نتیجه آلودگی‌های کمتر زیست محیطی سبب شده تا بازیافت سرب توجیه اقتصادی داشته باشد.
سرب یکی از فلزاتی است که بیشترین بازیافت را در جهان دارد . مانند باتری های سربی که کاربرد اصلی آن است و شاید بیشترین بازیافت را در میان سایر محصولات داشته باشد به طوری که میزان بازیافت آن حتی بالاتر از شیشه و کاغذ است. بنابر این بازیافت سرب کمک بزرگی به توسعه پایدار، کاهش فشار بر روی منابع غیرتجدیدپذیر و کاهش تولید گازکربنیک از طریق فرایند ساده بازیافت کارآمد انرژی است و این دستاورد مهمی است که حاصل مجموعه ای از خواص بی نظیر خود فلز سرب و تعهد صنعت سرب نسبت به حداکثر رساندن منافع عوامل مطلوب فنی و اقتصادی است.
