اعتماد سازی دولت چین

دولت چین به خاطر آنچه «تبخیر اعتماد کارآفرینان چینی» عنوان می‌شود، اخیرا یک دستورالعمل ۳۱ماده‌ای برای جلب (بازگشت) بخش‌خصوصی به اقتصاد، ابلاغ کرد. اما مدیران شرکت‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ چین در واکنش به این اقدام مقامات پکن، شرط «احیای چشم‌انداز روشن سرمایه‌گذاری» را اتفاقاتی فراتر از کاغذ از سوی دولت عنوان می‌کنند. آنها برای در امان ماندن از تهدیدات دولتی، بدون ذکر نام، با «نیویورک‌تایمز» گفت‌وگو و دلیل مشترک «حال بد مردم» و «کارآفرینان» را اعلام کردند.

در تاریک‌‌‌ترین لحظه‌‌‌های بحران مالی سال ۲۰۰۸، «ون‌جیابائو»، نخست وزیر سابق چین، برای گروهی از مدیران کسب‌‌‌وکار و مقامات دولت آمریکا در نیویورک، سخنرانی کرد. او در این سخنرانی گفت: «در مواجهه با دشواری‌‌‌های اقتصادی، اعتماد ارزشمندتر از طلاست.»

اقتصاد چین در آن زمان شرایط آشفته‌‌‌ای داشت. امروز هم اقتصاد این کشور که با یکی از تاریک‌‌‌ترین چشم‌‌‌اندازهای خود طی دهه‌‌‌های اخیر مواجه شده، شرایط متزلزلی دارد و رهبران چین، به سختی می‌‌‌فهمند که منظور آقای ون در آن سال‌‌‌ها چه بوده است.

پکن اخیرا از یک مجموعه دستورالعمل ۳۱ ماده‌‌‌ای رونمایی کرده تا اعتماد بخش خصوصی را جلب کند.

این دستورالعمل به مسائل مختلفی که دغدغه‌‌‌های کلیدی کسب‌‌‌وکارهای خصوصی است می‌‌‌پردازد؛ از ورود به بازار گرفته تا رقابت عادلانه، حمایت قانونی، حمایت مالی، تامین بودجه، حفاظت از حقوق دارایی‌‌‌های فکری و اجرای نوآوری.

مثلا ماده اول می‌گوید: «موانع دسترسی به بازار، باید به طور مداوم برداشته شوند. دولت‌های محلی و ادارات دولت مرکزی نباید در قالب تشکیل پرونده، ثبت شرکت، بازرسی سالانه، اعتبارسنجی، دادن گواهینامه، گزینش یا ملزم کردن شرکت‌ها به تاسیس شعبه‌های فرعی، موانع دسترسی به بازار ایجاد کنند.»

بعد از سه سالی که دولت از خجالت شرکت‌‌‌های خصوصی درآمد، نوآوری آنها را سرکوب کرد و به کسب‌‌‌وکارهای دولتی پروبال داد، این سند تقریبا مثل امتیازی است که نشان می‌‌‌دهد این تلاش‌‌‌های حزب کمونیست به‌‌‌شدت شکست خورده است.

در اواسط ماه ژوئیه، ارزش سهام شرکت‌‌‌ها در چین و هنگ‌کنگ، جایی که بسیاری از بزرگ‌ترین بنگاه‌‌‌های خصوصی در بورس فعالند، سقوط کرده بود، اما چند روز بعد دوباره روند صعودی شد. برخی کارآفرینان در رسانه‌‌‌های رسمی چین، شروع به تحسین دستورالعمل‌‌‌های جدید دولت کردند. اما در خلوت، صاحبان بنگاه‌‌‌هایی که با آنها مصاحبه می‌‌‌شد، اثر این انگیزه‌‌‌بخشی‌‌‌ها را رد می‌‌‌کردند.

حالا مشخص شده که مشکلات اقتصادی چین، در سیاست‌‌‌های آن ریشه دارند. بازگشت اعتماد، منوط به تغییرات سیستمی و حمایت واقعی از طبقه کارآفرین و مالکیت خصوصی است.

اگر حزب به برنامه‌‌‌های سیاسی رهبر خود، شی جین‌‌‌پینگ که خیلی از سیاست‌‌‌های آزادسازی اقتصاد را لغو کرد پایبند بماند، وعده‌‌‌هایی که روی کاغذ می‌‌‌دهد، فقط در حد حرف باقی می‌‌‌مانند.

یکی از کارآفرینان عرصه تکنولوژی می‌‌‌گوید که واکنش بازار سهام بسیار صادقانه بود. سرمایه‌‌‌گذاران متوجه شده بودند که حزب چقدر مستاصل شده و دستورالعمل ۳۱ماده‌‌‌ای چقدر بی‌‌‌معنی است

به گفته این کارآفرین، مساله اعتبار در اصل، مساله اعتبار دولت است. او اضافه کرده که پکن در سال‌‌‌های اخیر کل اعتبار خود را نزد کارآفرینان بخش خصوصی از دست داده و اگر واقعا می‌‌‌خواهد شرایط را جبران کند، حداقل باید بابت کارهای اشتباهی که کرده عذرخواهی کند.

او در نهایت به سندی اشاره کرده که حزب بعد از «انقلاب‌فرهنگی» منتشر کرده بود و به اشتباه‌‌‌های خود تحت رهبری مائو تسه تونگ بین سال‌‌‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۷۶ اعتراف کرده بود. افراد دیگر به اقدامات مشابهی که حزب در آن زمان انجام داده بود اشاره می‌‌‌کنند؛ از جمله دلجویی از گروه‌‌‌ها و فرهیختگانی که در این مدت دچار ضرر شده بودند.

آنها می‌‌‌گویند حداقل کاری که دولت در حال حاضر باید انجام دهد، آزادی «ری‌‌‌‌انزی‌‌‌کیانگ» و «سان‌داوو»، کارآفرینانی است که به دلیل انتقادهای تند خود، دستگیر شده و محکومیت ۱۸ساله خود را در زندان می‌‌‌گذرانند.

یک کارآفرین دیگر در مصاحبه با نیویورک‌تایمز گفته، دولت می‌‌‌تواند جریمه‌‌‌‌‌‌ای را که برای شرکتش در نظر گرفته لغو کند. او معتقد است این جریمه تنبیهی است که به دلیل عدم‌پایبندی او به خط حزب در نظر گرفته شده است. او می‌‌‌گوید حس می‌‌‌کند که از او دزدی شده است.

هیچ‌‌‌یک از صاحبان کسب‌‌‌وکاری که نیویورک‌تایمز با آنها مصاحبه کرده، انتظار ندارند دولت این اقدامات را انجام دهد. حتی به خاطر ترس از تنبیه و جریمه بیشتر از طرف مقامات، به صورت بی‌‌‌نام مصاحبه‌‌‌ کرده‌‌‌اند.

حزب کمونیست همواره نگران افزایش ثروت، نفوذ و مهارت‌‌‌های سازمانی کارآفرینان بوده است. در دهه‌‌‌های ۹۰ و ۲۰۰۰، حزب احساس کرد بعد از انقلاب فرهنگی و سرکوب اعتراضات میدان تیان آن‌من، برای احیای مشروعیت خود، به یک اقتصاد پویا نیاز دارد. بخش خصوصی به‌‌‌تدریج رشد کرد تا عامل بیش از ۵۰ درصد درآمدهای مالیاتی کشور، ۶۰ درصد بازدهی اقتصادی و ۸۰ درصد اشتغال شهری باشد. اینها را آقای شی در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد.

اما شی طرفدار طبقه سرمایه‌‌‌دار نیست. تفکر اقتصادی او به بهترین شکل در شعارش خلاصه می‌‌‌شود: «بنگاه‌‌‌های دولتی بزرگ‌تر و قوی‌‌‌تر». در دوران شی، کارآفرینان و شرکت‌‌‌های خصوصی، از طرف دولت و کارشناسان اینترنتی، مورد حمله دائمی قرار گرفتند.

از وقتی پاندمی کرونا شروع شد، شرایط بدتر هم شد. در چند سال گذشته، رهبری چین سراغ بزرگ‌ترین بنگاه‌‌‌های خصوصی کشور رفت، مشهورترین کارآفرینان را تضعیف کرد، با قوانین سلیقه‌‌‌ای به کل صنایع ضرر زد، و در شرایطی که خیلی از کسب‌‌‌وکارها دچار بحران شده بودند از سیاست‌‌‌های کووید خود کوتاه نیامد.

در سال ۲۰۲۱ یادداشتی با عنوان «همه حسش می‌‌‌کنند، تحولی عمیق در راه است» در بسیاری از وب‌‌‌سایت‌‌‌های رسانه‌‌‌های رسمی و مهم بازنشر شد.

این گزارش که سرکوب بخش خصوصی و طرح پیشنهادی سیاسی موسوم به «رفاه مشترک» (شعار سیاسی حزب کمونیست که هدفش افزایش عدالت اجتماعی و برابری اقتصادی و به معنی مالکیت جمعی است) را ستوده بود، می‌‌‌گفت: «این یک بازگشت از گروه‌‌‌های سرمایه به توده‌‌‌هاست و تحولی است از رویکرد سرمایه‌‌‌محور به سوی رویکرد خلق‌‌‌محور.» اما دولت چین بعد از پایان دادن ناگهانی به سیاست‌‌‌های «کوویدصفر» در دسامبر گذشته، ظاهرا متوجه شد که نیاز دارد بخش خصوصی اقتصاد کشور را احیا کند؛ اقتصادی که هم از پاندمی ضرر دیده بود و هم از خراب شدن روابط با آمریکا و دیگر شرکای تجاری کلیدی. اما این بازگشت نتوانست انتظارات را برآورده کند و اعتماد کسب‌‌‌وکارها و مصرف‌‌‌کننده همچنان مخدوش است.

سان لیپینگ، استاد جامعه‌‌‌شناسی در دانشگاه سینگهوا، مدتی پیش در مقاله‌‌‌ای نوشت: «چرا خیلی از مردم در حال پس‌‌‌انداز و کاهش هزینه‌‌‌های خود هستند؟

چرا کارآفرینان بلندپرواز دیگر تمایلی به سرمایه‌‌‌گذاری و برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت ندارند؟ دلیلش این است که خیالشان ناراحت است.» او اضافه کرده بود که اگر چین می‌‌‌خواهد از این رکود خارج شود، دولت باید یک محیط کسب‌‌‌وکار ایجاد کند که اعتماد را دوباره برگرداند

جامعه کسب‌‌‌وکار چین تعریف و تمجید الکی دریافت می‌‌‌کند. آقای شی در ماه مارس با تکرار حرف‌‌‌هایش در سال ۲۰۱۸، گفته بود: «ما همیشه کارآفرینان و بنگاه‌‌‌های خصوصی را جزئی از خودمان دانسته‌‌‌ایم.» همچنین رئیس کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین که آژانس برنامه‌‌‌ریزی اقتصادی کشور است، جلساتی با رهبران کسب‌‌‌وکار برگزار کرد و به آنها وعده حمایت داد. بعد مساله دستورالعمل‌‌‌های ۳۱ ماده‌‌‌ای مطرح شد. بیشتر تاجران چینی حامی دولت هستند و مشتاقانه از آنچه دولت می‌‌‌گوید پیروی می‌‌‌کنند. با این حال، نظر برخی از کارآفرینان در رسانه‌‌‌های دولتی چین، بیشتر شبیه اظهار وفاداری به حزب است تا ابراز اعتماد واقعی به آن.

پونی ما، مدیر عامل و رئیس هیات مدیره شرکت «تنسنت»، غول رسانه و گیم، با تکرار صحبت‌‌‌های شی نوشته بود: «کمیته مرکزی حزب، اهمیت زیادی به اقتصاد خصوصی و بنگاه‌‌‌های خصوصی می‌‌‌دهد و همیشه با ما به عنوان بخشی از خودش رفتار کرده است. از ما خواسته شده به نقشمان به عنوان اتصال‌‌‌دهنده، جعبه ابزار و همراه ادامه دهیم.»

برخی کارآفرینان هم صرفا مجموعه اظهارات حزب را تکرار کرده‌‌‌اند. لی شوفو، بنیان‌‌‌گذار شرکت جیلی که یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان دنیاست، گفته: «به عنوان یک کارآفرین خصوصی، باید اعتمادمان را به توسعه تقویت کنیم و شجاعانه مسوولیت بپذیریم.» او اصطلاحاتی را که شی برای توسعه اقتصاد استان ژژانگ، مقر دفاتر مرکزی شرکت جیلی به کار برده بود، تکرار کرده است.

لای میسونگ، مدیر عامل شرکت ارسال کالای «زد‌‌‌تی‌‌‌او اکسپرس» (ZTO Express) که در بورس نیویورک عرضه شده، گفته دستورالعمل‌‌‌های جدید باعث شده او احساس «دلگرمی و روحیه‌‌‌بخشی» داشته باشد.

او در واکنش به صحبت‌‌‌های آقای شی در ماه مارس که گفته بود «وقتی بنگاه‌‌‌های خصوصی با دشواری مواجه می‌‌‌شوند، از آنها حمایت می‌‌‌کنیم و وقتی دچار پریشانی شوند آنها را راهنمایی می‌‌‌کنیم» گفته که شرکتش مدیون حزب است و از دستورالعمل‌‌‌های آن پیروی می‌‌‌کند.»

بن کیو، وکیلی که در هنگ‌کنگ و آمریکا وکالت می‌‌‌کند، اظهارات مدیران شرکت‌‌‌ها را در کامنتی در رسانه‌‌‌های اجتماعی به این شکل خلاصه کرده است: «لباس امپراتور شگفت‌‌‌انگیز است.» برخی افراد گفته‌‌‌اند بیشتر دستورالعمل‌‌‌های ۳۱ ماده چیز جدیدی نیستند. این دستورالعمل‌‌‌ها از کارآفرینان می‌‌‌خواهند وطن‌‌‌پرست باشند و از رهبری حزب بر کار بخش خصوصی حمایت کنند.

بخش خصوصی چین در دهه ۹۰ و زمانی که دولت حزب کمونیست را از کسب‌‌‌وکار تفکیک کرد، شروع به رشد کرد. با اینکه به دلیل گسترده شدن فساد، زمان مناسبی برای این رشد نبود، اما دولت سعی کرد خودش را از سر راه شرکت‌‌‌ها کنار بکشد.

بخش خصوصی از آن پس نقشی حیاتی در افزایش رشد اقتصادی چین، ایجاد اشتغال و پیشرفت در نوآوری‌‌‌های تکنولوژیک ایفا کرد. حالا صرف نظر از اینکه حزب چقدر از کلمات حمایت‌‌‌گرایانه استفاده می‌‌‌کند، بازگشت اعتماد بخش خصوصی بسیار سخت خواهد بود.

آقای سان، استاد دانشگاه سینگهوا، یکی از سخنرانی‌‌‌های خود در سال ۲۰۱۸ را در ماه مه بازنشر کرد: «بنگاه‌‌‌های خصوصی به حمایت نیاز ندارند. آنها یک محیط اجتماعی نرمال می‌‌‌خواهند که با حاکمیت قانون به دست می‌‌‌آید.»